بررسی مبانی و روش های تفسیری عبدالرحمن حسن حبنکه المیدانی در تفسیر معارج التفکر و دقائق التدبر

چکیده عبدالرحمن حسن حبنّکه المیدانی در تفسیر «معارج التفکر و دقائق التدبر»روشی جدید در تفسیر قرآن ارائه می دهد. تفسیر قرآن شامل دو مرحله است: یکی مرحل? تفسیر قرآن به روش مصحف کنونی و دیگری تفسیر قرآن به روش ترتیب نزول. حبنکه المیدانی تفسیر خود را به روش ترتیب نزول به نگارش در آورده است؛ به این ترتیب که تفسیر قرآن را از سور? «علق» شروع و به سور? «نصر» خاتمه می دهند ولی ایشان تا سور? «بقره» بیشتر نتوانسته تفسیر کند. تدبّر در قرآن از دیگر خصوصیات این تفسیر است و به آن اهمیت ویژه ای قائل شده است. ایشان هم لفظ قرآن و هم معنای آن را وحیانی و از ناحی? خداوند متعال می داند، قائل به امکان فهم و جواز تفسیر قرآن می باشد، وجود بطن در قرآن را انکار نمی کند، قرآن را از هر گونه تحریف مصون می داند و برای سیاق نقش مهمی در دستیابی به مدالیل الفاظ و رسیدن به مراد الهی قائل است، قول صحابه و تابعین را در تفسیر قرآن حجت می داند و به عدالت همه صحابه نیز اعتقاد دارد ولی در مباحث مطرح شده بیان شد که هم? صحابه مشمول عدالت و حجت قرار دادن قول آنها نمی شوند؛ زیرا تعدادی از آنان ارتداد و فسقشان در روایات صحیح از اهل سنت و شیعه ثابت شده است. حبنکه المیدانی از ادبیات عرب در تفسیر خود بیشترین بهره را برده است ولی بدان معنا نیست که از روش ها و گرایش های تفسیری دیگر استفاده نکرده باشد. ایشان علاوه بر ادبیات عرب، روش های قرآن به قرآن، روایی و اجتهادی و گرایش های ادبی و بیانی و علمی و مباحث علوم قرآنی چون مکی و مدنی بودن سور، حروف مقطعه، ناسخ و منسوخ و اسباب نزول نیز در تفسیر خود به کار برده است. بنابراین ایشان هر چند از روش ها و گرایش های تفسیری دیگر نیز استفاده کرده است ولی صبغ? تفسیر ایشان اجتهادی- ادبی است. واژگان کلیدی: عبدالرحمن حسن حبنکه المیدانی، مبانی، روش، تفسیر، ترتیب نزول، تدبّر